"Oh Moeder, hoor een smekend kind"
Een paar dagen geleden moest ik denken aan het televisieprogramma De Tiende van Tijl: “Waarom is dat verdomde programma er niet meer?” Ik herinnerde mij toen dat ik naar aanleiding van de eerste keer dat ik dat programma zag, op Facebook een stukje heb geschreven. Aan het einde van die uitzending werd mij duidelijk dat het de achtste aflevering was uit een serie van acht! In ieder geval voor dat seizoen was het afgelopen dus! Op Facebook schreef ik indertijd dat er een volledig verkeerde wedstrijd in het programma zit, waarbij kandidaten de Flight of the Bumblebee van Rimsky-Korsakov zo snel mogelijk moesten spelen. Het ging dus niet om het met gevoel bespelen van de toetsen, het gevoelig aanraken van de snaren of het zuiver spelen op een blaasinstrument. Nee joh, het ging om de snelheid! De winnaar was degene die in dat seizoen het snelst alle noten van het muziekstuk op zijn/haar instrument kon spelen. Ik geloof dat de winnaar dat in 57 seconden had klaargespeeld. En ach, er is altijd wel iets op een programma aan te merken. Zo vind ik dat presentator Tijl Beckand zich wat onhandig beweegt en dat zijn hele manier van doen mij wat overacted voorkomt. Hij legt verkeerde klemtonen en maakt foute en flauwe grappen. Dat laatste wordt mij trouwens ook wel met een bepaalde regelmaat verweten! Dus wat zeur ik eigenlijk? Ook de genoemde zaken dragen ongetwijfeld bij tot wat ik in zijn totaliteit ‘een fantastisch programma’ zou willen noemen. Ik denk dat het programma zo aanspreekt door hetgeen Tijl te vertellen heeft aan mensen zoals ik, die wel heel erg van klassieke muziek houden, maar er maar bar weinig van afweten. Nu heeft mij dat laatste bij het genieten van muziek nooit gestoord. Ik vind bepaalde stukken gewoon mooi en dat kan natuurlijk al meer dan voldoende zijn om er met plezier naar te luisteren. Maar door de verhalen die de presentator vertelt, door de manier waarop hij de kijker meesleept in de muziekstukken, door te wijzen op ogenschijnlijk futiliteiten en op de bedoelingen en de betekenissen van muziekstukken en op de omstandigheden waaronder componisten hun muziek schreven was het, wat mij betreft een buitengewoon sterk programma. Door ook nog eens te vertellen over fraaie muziek die ik vaak niet kende én te vertellen over werken die ik wel kende, maar waar ik niet zo om gaf heb ik heel wat stukken aan mijn lijst ‘favorieten’ kunnen toevoegen. Die aflevering die ik toen zag was dus blijkbaar de laatste aflevering van het seizoen. Daarna heb ik nog zoveel mogelijk afleveringen bekeken van de seizoenen daarop. Ik heb nu echter de stellige indruk dat het na 2019(?) volledig van de buis is verdwenen….stomme, eigenwijze programmamakers!
Rafael, Sixtijnse Madonna, olieverf op doek: 265 x 196 cm, 1512-1514
Gemäldegalerie Alter Meister, Dresden
Het Ave Maria van Schubert Hoogtepunt van die eerste aflevering die ik zag was voor mij de uitvoering van het Ave Maria van Franz Schubert (1797-1828). Natuurlijk is Schubert een van de grote meesters van het lied. Naar mijn gevoel staat zijn Ave Maria tussen zijn liederen echt op eenzame hoogte. Het lied werd in die uitzending buitengewoon ingetogen gezongen door Charlotte Houberg en even ingetogen begeleid door Daria van den Bercken op piano en het Brabants Mannenkoor onder leiding van Louis Buskens. Om die uitvoering te zien en te beluisteren klik (hier). Het lied werd in het televisieprogramma gepresenteerd als 'Het lied ons aller moeder’ en als 'Een eerbetoon aan alle moeders!' De tekst van het lied geeft daar zondermeer aanleiding toe. Toen ik die uitzending nog een keer bekeek dacht ik meteen: dat is iets voor Moederdag!
Nederlandse vertaling Ave Maria! Milde maagd, Luister naar een jonge vouw die smeekt, Vanaf deze kale woeste rots moet mijn gebed naar jou opstijgen, Wij slapen veilig tot de morgen, ook al zijn de mensen nog zo wreed, Oh maagd, aanzie de zorgen van een jonge vrouw Oh moeder, aanhoor een smekend kind! Ave Maria! Ave Maria! Onbevlekt! Wanneer wij op deze rots gaan liggen om te slapen Wanneer jouw bescherming ons bedekt zal de rots zacht aanvoelen. Je lacht en rozengeur drijft over deze bedompte rotskloof, Oh moeder, hoor een smekend kind, Oh maagd, een jonge vrouw roept u aan! Ave Maria
Ave Maria! Pure maagd!
Demonen van aarde en lucht,
zij worden verbannen door de genade van jouw ogen en kunnen niet bij ons blijven.
Wij zullen gedwee ons lot aanvaarden,
Terwijl uw heilige troost over ons kome;
Moge de maagd zich liefdevol tot jou buigen wiens kind een voorspreker is bij de Vader.
Ave Maria!
The Lady of the Lake van Sir Walter Scott
Het verhaal van het gedicht gaat over de strijd tussen de Schotse koning James V (1513-1542) en de machtige clans van James Douglas, Roderick Dhu en Malcolm Fraeme. Misschien zijn de namen van de laatste twee door Walter Scott verzonnen. Op zoek naar historische informatie over hen kwam ik namelijk alleen maar merknamen van Schotse whisky's, bieren en namen van pubs tegen. Ongetwijfeld grote helden dus uit de Schotse overleveringen!
The Lady of the Lake is een geromantiseerd gedicht dat zich afspeelt in de Schotse hooglanden tegen een historische achtergrond. Rode draad is het door Walter Scott verzonnen verhaal over de ontmoetingen tussen koning James V en Ellen, de dochter van James Douglas. Deze laatste was in het verleden Graaf van Bothwel en leermeester van de toekomstige koning James. Maar in de tijd dat het verhaal speelt, waren er problemen tussen die twee en leefde Douglas als vijand van de Schotse koning in ballingschap.
Ellen is verliefd op de clanleider Malcolm Fraeme en die liefde is wederzijds. Maar er zijn nóg twee mannen die naar haar hand dingen: een dolende ridder genaamd James Fitz-James en Roderick Dhu. Op de achtergrond speelt de oorlog tussen de Laagland Schotten, aangevoerd door James V en de Hoogland Schotten geleid door Roderick Dhu én de vete en verzoening tussen James V en diens voormalige mentor James Douglas.
Voorkant van The Lady of the Lake, 1810 van Sir Walter Scott De uitgave waarvan we hierboven de voorkant zien is blijkbaar de 8ste editie in ruim minder dan een jaar tijd. De eerste uitgave dateert namelijk van 8 mei 1810. Dat zegt wel iets over de populariteit van de schrijver en het verhaal. De tekst van het lied van Schubert is in feite maar een klein onderdeel van een groots verhaal. (Om u een idee te geven van de omvang van het boek heb het exemplaar dat ik in de boekenkast heb staan even nagemeten: het telt 224 pagina’s van 20 x 13 cm.)
De inzet van de oorlog lijkt in het verhaal van Scott het veroveren van niets minder dan de hand van Ellen. De schrijver verhaalt over de strijd tussen drie mannen die de liefde van de jonkvrouw Ellen Douglas ‘the Lady of the Lake’ trachten te winnen. De strijd om een vrouw dus! Daar zijn wel meer oorlogen om gevoerd, en terecht … wat te denken van de Trojaanse Oorlog!
Het verhaal Het verhaal begint met een jachtpartij. Een zekere James Fitz-James was losgeraakt van de andere leden van een groep jagers. Hij dwaalt aan de oever van Loch Katrine waar een jonge vrouw, Ellen Douglas hem meeneemt naar het ballingsoord van haar vader. Het meisje had Fitz-James niet verteld wie de hoofdbewoner was. De verdwaalde vreemdeling wordt gastvrij onthaald. Die nacht droomt Fitz-James van Ellen, en ziet haar gezicht veranderen in dat van de verbannen vijand van koning, James Douglas. Daardoor vermoedt hij dat Ellen en Douglas verwanten zijn. De volgende ochtend verlaat James Fitz-James het eiland. Later op de dag vraagt Roderick aan Douglas om de hand van Ellen. Hij heeft niet direct een liefdevolle, maar meer een strategische bedoeling met het huwelijk. Met dat huwelijk wil hij namelijk een alliantie sluiten tussen de clan van Douglas en zijn eigen clan. Dat huwelijk zou dan de basis kunnen zijn van een gezamenlijke strijd tegen de koning. Douglas weigert, aan de ene kant omdat hij Ellen niet tot een liefdeloos huwelijk wil dwingen, en deels ook omdat hij, ondanks zijn verbanning, loyaal blijft aan de koning. Roderick en Malcolm maken ruzie om Ellen en staan op het punt met elkaar in gevecht te gaan. Douglas verklaart dat de eerste die zijn zwaard trekt zijn vijand zal zijn. Ondanks de weigering van Douglas om deel te nemen aan de opstand, besluit Roderick de opstand te beginnen. Douglas vlucht naar een kluizenaarsgrot, zodat hij niet in verband kan worden gebracht met de opstand tegen de koning. Ellen voegt zich bij haar vader in de schuilplaats. In haar schuilplaats heft de jonkvrouw een klaagzang aan. In vertwijfelde woorden richt zij zich smekend tot de moeder aller mensen, Moeder Maria, en verzoekt haar zich onder haar bescherming te mogen stellen: “O Jungfrau, eine Jungfrau ruft!” Haar geliefde Malcolm Fraeme hoort haar weeklagen in de verte. Hij is er vast van overtuigd dat dit de laatste keer is dat hij haar stem hoort. Hij gaat niet naar haar toe, hij heeft immers een grotere opdracht: de voorbereiding op de strijd met de koning. Na enige tijd verschijnt Fitz-James weer bij het Loch Katrine en ontmoet Ellen. Hij bekent het meisje zijn liefde en smeekt haar om de Hooglanden te verlaten om met hem te trouwen. Ellen zegt dat ze niet met hem kan trouwen: zij heeft haar hart al aan een ander geschonken. Fitz-James is teleurgesteld, maar voordat hij vertrekt, geeft hij haar een ring en zegt dat als ze ooit iets nodig heeft van de koning van Schotland, ze slechts de ring hoeft te laten zien, waarop de koning haar wens zal inwilligen. Fitz-James vecht aan de zijde van de troepen van de koning en Roderick en Malcom worden door hem gevangen genomen. James Douglas, de vader van Ellen geeft zich over aan Fitz-James, om Roderick en Malcolm te redden. Maar Douglas wordt ook gevangen gezet. In een uiterste poging haar geliefde en haar vader te redden was Ellen naar Fitz-James gegaan en verzoekt hem om audiëntie voor haar bij de koning te vragen. Niet veel later wordt Ellen met de ring in haar hand naar de ontvangkamer in het kasteel van de koning geleid. Zij kijkt rond in die kamer en vraagt zich af waar de koning zich bevindt. Tot haar verbazing heeft elke man in de kamer zijn hoed afgezet, behalve Fitz-James. Dan doorziet zij dat Fitz-James niemand anders is dan de koning zelf.* Op vertoon van de ring, vraagt zij de koning om gratie voor haar vader. Doodsbang stort Ellen nu in, maar de koning tilt haar op en verzekert haar dat haar vader gratie krijgt. Hij vraagt haar of zij misschien nog een wens heeft. Ellen staat op het punt ook gratie voor Malcolm, haar geliefde te vragen, maar overmand door emotie kan zij niet praten. De koning raadt echter haar wens en beveelt Malcolm in de boeien te slaan! Nadat hij een ketting om de nek van Malcom heeft laten doen, geeft hij de sleutel ervan aan Ellen; zodat Malcom zich eeuwig zal blijven herinneren dat hij zijn leven en vrijheid aan Ellen te danken heeft. De koning en Douglas verzoenen zich met elkaar en Ellen en Malcolm trouwen. *Van koning James V is bekend dat hij de gewoonte had zich als een gewone man voor te doen en zich onder zijn onderdanen te begeven omdat hij wilde zich ervan op de hoogte stellen hoe hun leven was. Dat verhaal zal Walter Scott wel hebben geïnspireerd om de koning als de fictieve persoon Fitz-James in zijn verhaal een belangrijke rol te laten spelen.
Terug naar het Ave Maria Het lied is in feite maar een heel klein onderdeel van een groots epos. Hoewel het gedicht in een romantische context is geplaatst wordt het dikwijls gebruikt voor religieuze doeleinden. De tekst is dan vaak in het Latijn. De titel van het lied is natuurlijk afkomstig uit het Evangelie van Lucas. In het eerste hoofdstuk wordt verteld over de boodschap van de engel aan Maria.
Martin Schongauer, Annunciatie, olieverf op paneel: 188x55 cm, 1470-1475
Musée Unterlinden, Colmar, Frankrijk
detail Martin Schongauer, Annunciaite
Op de banderol rondom de staf van de engel staan op het schilderij van Schongauer de begroetingswoorden van de engel aan Maria: Ave [Maria] gratia plena, dominus tecu[m]: Wees gegroet Maria, vol van genade, de Heer is met u. (Lucas 1: 28). In de nimbus van Maria lezen we: Ecce virgo concipiet et pariet filiu[m] et vocabitu[r] nome[n] ei[u]s Em[m]anuel. Het is de tekst uit het Boek Jesaja waarin de profeet de komst van de Verlosser aankondigt: "Zie, een maagd zal zwanger worden en een zoon ter wereld brengen, en gij zult hem de naam Immanuel geven." (Jesaja (17,14) Maria draagt die tekst rondom haar hoofd. Zij wordt daarmee voorgesteld als de door Jesaja bedoelde maagd die de verlosser zal baren. De boodschap van de engel aan Maria is de eerste stap in de uitkomst van de voorspelling van Jesaja.
Simone Martini, Maria la Madonna della Misericordia
Tempera op paneel: 154 x 88cm, 1308, Pinacoteca Nationale di Siena
Maria la Madonna della Misericordia / Maria als Moeder van Barmhartigheid Bij het Ave Maria van Schubert werd al duidelijk dat Maria wordt opgevat als ons aller moeder, ons aller toevlucht, troostverlener en beschermvrouwe. Het thema van Maria Madonna Misericordia of Maria als Moeder van Barmhartigheid stelt Maria ook voor als universele moeder, ons aller beschermer, steun en toeverlaat en voorspreker van de mensheid bij haar zoon. Op alle schilderijen met dit thema spreidt Maria met een groots gebaar haar mantel. We moeten hier natuurlijk denken aan ‘schutsmantel’. Onder haar mantel vindt de mensheid beschutting. Het thema is daarom ook bekend als ‘Mantel Madonna’. In de gedachte van dit thema bestaat er geen zorgzamer en geen bezorgder moeder dan Maria. We kunnen altijd op haar steun rekenen. Tijdens het schijven van dit stukje dacht ik al: ‘Dit is iets voor Moederdag!’ Moederdag Omdat alle moeders vanuit het aller diepste van hun hart zich aan het voorbeeld van Maria kunnen spiegelen, dacht ik dat dit wellicht een mooi universeel beeld is van al onze moeders, van alle vrouwen en natuurlijk ook mannen, enfin van alle mensen. Want in het diepst van ons hart willen wij dat heus wel allemaal: zorgen voor de ander ... en omdat het vandaag haar eerste Moederdag is denk ik speciaal aan Sarah én aan mijn eigen moeder natuurlijk én natuurlijk aan de moeder van mijn kinderen.
Salve Regina - Wees gegroet, moeder van Barmhartigheid
Als afsluiting treft u hieronder de tekst van de Maria-antifoon Salve Regina. Het is naar mijn gevoel hét lied bij voorstellingen van de Mantelmadonna. In het lied wordt Maria aangeroepen als Moeder van Barmhartigheid tot wie wij ons hoopvol vanuit het aardse tranendal kunnen richten. Enfin, allemaal heel katholiek en in ieder geval ook een schitterend lied. Wanneer u op internet zoekt onder ‘Salve Regina’ vindt u vast een mooie uitvoering.
Ik wens u allen een heel mooie en zonnige Moederdag.
Gebruikte literatuur - Sir Walter Scott, The Lady of the Lake, 2016 - ‘The Lady of the Lake (poem) – Wikipedia’
Comments